Ο Shigeru Ban, έχει χαρακτηριστεί ένας από τους σπουδαιότερους αρχιτέκτονες του αιώνα. Αυτό που τον ξεχωρίζει από τους υπόλοιπους αρχιτέκτονες της γενιάς του είναι το γεγονός ότι είναι ευαισθητοποιημένος σε θέματα φυσικών καταστροφών και οικολογίας, έχει στρέψει την αρχιτεκτονική των κτιρίων του γύρω από την αντοχή τους στις σεισμικές δυνάμεις. Κτίρια, λοιπόν, από ανακυκλώσιμο χαρτί, ενισχυμένα δομικά υλικά αλλά με μοντέρνα αισθητική και με μικρά αποσπάσματα ιαπωνικής παράδοσης.

Λίγα λόγια για τον Shigeru Ban

Γεννήθηκε το 1957 στο Τόκιο της Ιαπωνίας και σπούδασε στο Πανεπιστήμιο Καλών Τεχνών του Τόκιο. Στη συνέχεια εισήλθε στο Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικής στην νότια Καλιφόρνια. Σημαντικό παράγοντα στη διαμόρφωση της αρχιτεκτονικής του έκφρασης αποτέλεσε η συνεργασία του με τον  John Hejduk, μέλος του New York Five, μιας ομάδας Αμερικάνων αρχιτεκτόνων με σημαντική επιρροή στο κίνημα του μοντερνισμού στον δυτικό κόσμο. Ο John Hejduk σύστησε στον Shigeru Ban την έννοια της «τρισδιάστατης ποίησης» και της αρχιτεκτονικής υπεροχής της απλότητας των γεωμετρικών μορφών. Παρόλα αυτά ανέπτυξε  την δική του ιδιαίτερη προσέγγιση στα υλικά κατασκευής και την ένταξη τους στο κτίριο.

Οι βασικοί παράγοντες στη σχεδίαση

Ο Shigeru Ban μεγαλώνοντας και σπουδάζοντας στην Ιαπωνία, έχει επηρεαστεί έντονα από τον ιαπωνικό αρχιτεκτονικό πολιτισμό. Εντάσσει τα παραδοσιακά  «shoji» και «tatami» μέσα σε μοντέρνες κατοικίες. Το «shoji» είναι η συρόμενη πόρτα, το παράθυρο ή το διαχωριστικό χώρου που χρησιμοποιείται για την εξοικονόμηση χώρου σε μικρότερα δωμάτια και το «tatami» είναι το ενιαίο πάτωμα αντίστοιχα όπου χρησιμοποιεί το ίδιο υλικό σε ολόκληρη την κατοικία και αποτελεί ιαπωνική τακτική για την επίτευξη συνέχειας στα δωμάτια.

Ένα μεγάλο μέρος της μόρφωσης του Shigeru Ban, βασίζεται σε δυτικές σχολές αρχιτεκτονικής και δίπλα στον ορθολογισμό του Hejduk, έμαθε τις βασικές αρχές του μοντερνισμού. Όμως διαμένοντας στην πιο σεισμογενή χώρα του πλανήτη του πρόσφερε κάτι παραπάνω από πολιτισμική ευαισθησία. Η οικολογική του συνείδηση έδωσε στο έργο του σκοπό. O Shigeru Ban έχει κτίσει άπλετες κατοικίες για σεισμόπληκτους. Κατάφερε να ενώσει τις διαφορές μεταξύ Ανατολής-Δύσης ενώ το πιο ιδιαίτερο στοιχείο στις κατασκευές του είναι η προσπάθεια της αφάνειας των κατασκευαστικών στοιχείων («invisible structure»). Αντιθέτως, προσπαθεί να εντάξει τα δομικά υλικά στήριξης στην ίδια την κατασκευή.

Furniture House

Ο Shigeru Ban είχε ζήσει τον καταστροφικό σεισμό στο Κόμπε της Ιαπωνίας το 1995 λόγω των επίπλων που κατέρρεαν. Γι’ αυτό λοιπόν  θωράκισε τα έπιπλα του σπιτιού (Furniture House 1, Yamanashi, Ιαπωνία, 1995) και δημιούργησε μια εξαιρετικά ανθεκτική και σταθερή κατασκευή. Στη συγκεκριμένη κατοικία τα έπιπλα παίζουν καθοριστικό ρόλο στην στήριξη του οικήματος. Αποτελείται από τριάντα τρία προκατασκευασμένα σύνολα, ντουλάπες και ράφια, με ύψος περίπου δυόμιση μέτρων, φτάνοντας μέχρι την οροφή. Τα 116 τετραγωνικά του κτιρίου στέκονται χάρη στην χρήση των συνόλων, τα οποία λειτουργούν ως τοίχοι, κολώνες και διαχωριστικά χώρου εκτός από έπιπλα αποθήκευσης.

Paper House

Πρώτη φορά εγκρίθηκε από την κυβέρνηση η κατασκευή κτιρίου κατοικίας με βασικό δομικό υλικό το χαρτί (Paper House, Yamanashi, Ιαπωνία, 1995). Η διαμόρφωση σχήματος S αποτελείται από 110 χάρτινους σωλήνες, οι οποίοι ορίζουν τον εσωτερικό και εξωτερικό χώρο. Οι σωλήνες αυτοί είναι αρκετά ανθεκτικοί, ανακυκλώσιμοι, οικονομικά υποφερτοί, αντιστέκονται στο νερό ως βιομηχανικό υλικό ενώ είναι δυνατόν να γίνει πυρίμαχο.

Χάρτινοι Σωλήνες

Στον κατασκευαστικό κλάδο υπήρχε πάντα η ανάγκη για ανακυκλώσιμα υλικά. Οι χάρτινοι σωλήνωνες επεξεργάζονται ειδικά για την παρεμπόδιση της διείσδυσης της υγρασίας, δοκιμή των δομικών στοιχείων, καθώς και δομική ανάλυση και σχεδιασμό προκειμένου να εξασφαλιστεί η κατάλληλη σταθερότητα, ασφάλεια και λειτουργικότητα. Ο Shigeru Ban συνεργάστηκε με μηχανικούς, μεγάλες διεθνείς κατασκευαστικές εταιρείες και μεγάλα πανεπιστήμια στην Ευρώπη και την Ιαπωνία προκειμένου να υλοποιήσει το έργο του.

Η εργασία με ένα υλικό όπως ο σωλήνας χαρτιού ήταν ουσιαστικά ένα πείραμα. Επομένως χρησιμοποιήθηκε ένας πολύ βασικός σχεδιασμός στον οποίο ενσωματώθηκε ο κυβόλιθος ως ένα πολύ σταθερό στοιχείο. Οι περαιτέρω αρθρώσεις και ο διαχωρισμός τους είχαν ως αποτέλεσμα ένα απλοποιημένο δομικό πλαίσιο. Κατά τη διάρκεια της κατασκευής ακολουθήθηκε μια σειρά από βήματα όπως η κοπή, η διάτρηση, η λείανση κλπ των χαρτοσωλήνων. Χρησιμοποιήθηκαν βύσματα από ίνες μεσαίας πυκνότητας προκειμένου να συνδεθούν τα μέλη του σωλήνα χαρτιού. Ο κύριος λόγος πίσω από τη χρήση των ινών ως συνδετικών μονάδων οφειλόταν στο ελαφρύ βάρος, το φθηνό κόστος και, κυρίως, στη συνεκτικότητα του με τους σωλήνες. Παρόλα αυτά, όντας πολύ μικρό σε βάρος το δομικό πλαίσιο χρειάστηκε κάποιου είδους πλευρικής στήριξης για να αντισταθεί στις δυνάμεις του αέρα. Ως εκ τούτου, η στήριξη έγινε χρησιμοποιώντας χαλύβδινα καλώδια διαμέτρου 2 mm.

Το ενδιαφέρον στη δημιουργία δομών από χάρτινους σωλήνες έγκειται στη ανακυκλωσιμότητά τους και στην καινοτομία της χρήσης υλικών που γενικά θεωρούνται ως αδύναμα και όχι ιδιαίτερα ανθεκτικά. Με τον κατάλληλο σχεδιασμό, οι χάρτινοι σωλήνες μπορούν να γίνουν από τις πιο αξιόλογες λύσεις σχεδιασμού σε σεισμογενείς περιοχές.

Pompidou Center, Metz

Μια αρχιτεκτονικά αξιοθαύμαστη αλλά ίσως λιγότερο εναλλακτική κατασκευή είναι το μουσείο μοντέρνας τέχνης (Pompidou Center, Metz, Γαλλία, 2010) το οποίο διαιρείται σε 3 εκθεσιακούς χώρους, θέατρο και μια αίθουσα ακροάσεων. Η μοναδική οροφή του είναι εμπνευσμένη από ένα κινέζικο καπέλο που ο Shigeru Ban βρήκε στο Παρίσι ενώ θεωρείται  ένα δύσκολο επιχείρημα μέχρι και σήμερα από αισθητικής και κατασκευαστικής απόψεως.

«Earthquakes don’t kill people, buildings that fall kill people»

Ο Shigeru Ban δημιουργεί προσωρινά καταφύγια σε όλο τον κόσμο με ευτελή, οικονομικά υλικά χωρίς σπατάλη. Στην ενέργειά του αυτή συντελεί ο προβληματισμός του ότι τα δημιουργήματα της κυβέρνησης για τους πλούσιους και προνομιούχους δεν εξυπηρετούν την άμεση κοινωνία και ότι η συγκέντρωση των αρχιτεκτόνων στην εξυπηρέτηση των παραπάνω σκοπών οδηγεί στην απουσία τους από καταστάσεις ανάγκης. Το 2014 κέρδισε τo βραβείο Πρίτσκερ, το Νόμπελ της αρχιτεκτονικής. Η σπουδαία αυτή διάκριση, η πρωτοποριακή ποιότητα στην αρχιτεκτονική σκέψη και το κατασκευαστικό όφελος του έργου του αποτελούν έμπρακτες αποδείξεις ότι ο Ban είναι μια δυνατή παρουσία στον κόσμο της αρχιτεκτονικής σε παγκόσμιο επίπεδο.